اقتصاد ترانزیت شامل تلاش برای ایجاد ارتباط پایدار میان کانون های جهانی تولید کالا و قطب های مصرف در کشورهای دیگر است که بر اساس مزیت های جغرافیایی و سرزمینی تعریف و برنامه ریزی می شود.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما ؛ اقتصاد ترانزیت را در واقع می توان گردشگری اقتصادی هم نامید و خوشبختانه جمهوری اسلامی ایران در این عرصه مزیت های خاص دیرین و نوین خود را دارد.
جاده قدیمی ابریشم و راهگذرهای نوین جنوب- شمال و شرق- غرب از همین نشان ها و برندها محسوب می شود.
اگرچه ترانزیت کالا از ایران در حال حاضر تا ۱۰ میلیلون تن می رسد اما در میان مدت تا مرز ۷۰ میلیون تن هم قابل افزایش است.
ترازنیت ریلی هم به ۱٫۵ میلیون تن بالغ شده که بازهم تا ده برابر قابل افزایش است.
حتی درامد حاصل از ترانزیت کالا تا دو برابر درامد نفت قابل افزایش است و البته منبعی پایان ناپذیر و ناب.
اما این درامدها زمانی قابل تحصیل است که شبکه های حمل و نقلی در بخش های مختلف ریلی ، زمینی ، هوایی و دریایی کشور به طور یکپارچه توسعه یابد.
معاون بهره‌برداری و سیر و حرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران با بیان اینکه برای در دست گرفتن بازار ترانزیت باید کالا را در حداقل زمان و با حداقل قیمت عبور دهیم، گفت: اگر موفق به انجام این کار شویم می‌توانیم تجارت بین اروپا و چین را توسعه بدهیم با توجه به اینکه چین کریدورهای دیگری نیز دارد که البته مسیرهای طولانی‌تر هستند.
ابراهیم محمدی گفت : بالا بردن سرعت واگن‌های ترانزیت کشور و همچنین کاهش هزینه‌ها مواردی هستند که در حوزه اقدامات تشویقی انجام گرفته است.
اعمال ۱۵ تا ۲۰ درصد تخفیف در تعرفه‌ها
وی با یادآوری اینکه علاوه بر ثابت نگاه داشتن تعرفه‌ها از سال ۸۷، ۱۵ تا ۵۰ درصد تخفیف نیز داده‌اند، اظهارداشت: تنها به دنبال بحث تخفیف مسیر نبوده‌ایم بلکه بسیاری از همکاران خود را ترغیب کرده‌ایم که در پایانه‌های تخلیه و بارگیری نیز سرمایه‌گذاری کنند.
محمدی با این حال یکی از اصلی‌ترین محورها در تفاهم‌نامه‌ها را کاهش قیمت و تک نرخی کردن حمل اعلام و تصریح کرد: تعرفه ما تا چند سال پیش مسیری بوده است ولی اکنون برای اینکه بتوانیم یک نرخ کنیم تن کیلومتر، کانتینر کیلومتر یا کیلومتر بار (کالا کیلومتر) را جایگزین و همه نرخ‌ها را در تفاهم‌نامه‌ها با کشورهای مسیر یکسان کرده‌ایم.
معاون بهره‌برداری و سیر و حرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران در عین حال اجرای بارنامه سراسری را مهمترین اقدامی بیان کرد که به زودی به بهره‌برداری می‌رسد و تاکید کرد: در این بارنامه، بارنامه‌های کشتیرانی و ریل یکسان خواهد شد و به دنبال حمل و نقل ترکیبی هستیم.
انعقاد تفاهم‌نامه‌های متعدد در دو سال گذشته
این مقام مسئول با اظهار امیدواری از اینکه بتوانند با دنبال کردن بازارهای جدید، افزایش حجم ترانزیت عبوری ریلی از کشور را داشته باشند، درباره تفاهم‌نامه‌های منعقد شده در حوزه ترانزیت ریلی گفت: در دو سال گذشته تفاهم‌نامه‌های متعددی با کشورهای حوزه CIS و ترکیه داشته‌ایم که یکی از آنها تفاهمنامه سه جانبه بین ترکمنستان، قزاقستان و ایران برای ترانتزیت کالای قزاقستان از اقلیم ترکمنستان، ایران و خلیج فارس است.
محمدی همچنین به توافقنامه چهارجانبه چین، قزاقستان، ترکمنستان و ایران اشاره کرد و با بیان اینکه بر اساس این توافقنامه قطار چین را با بار واردات قطعات خودرو دارند، افزود: از چین، قزاقستان، ترکمنستان و ایران ترانزیت قطار کانتینری را داریم که یک قطار آمد و درصدد راه‌اندازی قطارهای بعدی هستیم.
به گفته وی، تفاهمنامه سه‌جانبه بین ایران، آذربایجان و روسیه برای حمل کانتینر، تفاهمنامه پنج‌جانبه ایران، آذربایجان، گرجستان، اوکراین و لهستان برای حمل قطار، تفاهم‌نامه‌های متعدد اکو از جمله فعال کردن کریدور اسلام‌آباد، تهران، استانبول و همچنین تفاهمنامه چهارجانبه قطار اکو از اسلام‌آباد به آلماتی بین کشورهای پاکستان، ایران، ترکمنستان و قزاقستان از دیگر تفاهم‌نامه‌های منعقد شده است.
پیگیری برای راه‌اندازی قطار ایران به آلمان و برعکس
البته در کنار همه این‌ها پیگیری برای راه‌اندازی قطار ایران به آلمان و آلمان به ایران، پروژه دیگری است که آنها به دنبال آنجام آن هستند.
محمدی همچنین درباره نوع کالاهایی که ترانزیت می‌شود نیز توضیح داد: از قزاقستان گندم و دانه‌های روغنی به کشورهای حوزه خلیج فارس، از ازبکستان پنه، از ترکمنستان کود شیمیایی، گوگر و مواد نفتی، از تاجیکستان شمش آلومینیوم و از ترکیه صفحات چوبی و انواع ماشین‌آلات به کشورهای آسیای میانه ترانزیت کرده‌ایم.
وی همچنین با یادآوری اینکه خاک روی را نیز از ترکیه برای کارخانجات تولید روی بناب وارد کرده‌ایم، ادامه داد: یکی دو محموله سیب‌زمینی از مرز پاکستان به روسیه تراتزیک کرده‌ایم و هم‌اکنون هم صادرات سیب‌زمینی را از مناطق مرکزی ایران از مرز اینجچه‌برون به روسیه داریم.
به گفته محمدی، آنها کود و گوگرد را نیز از شمال ایران به خلیج فارس حمل کرده و با کشتی بارگیری می‌شود.
درباره وضعیت سرمایه‌گذاری در حوزه ترانزیت ریلی هم معاون بهره‌برداری و سیر و حرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران توضیح داد : هنوز سرمایه‌گذاری‌های خاصی نداشته‌ایم زیرا بیشتر بارها مربوط به کشورهای CIS است که عمدتا با واگن‌های خود وارد ایران شده و فقط در مرز سرخس یا اینچه‌برون تعویض بوژی (محور) انجام می‌شود.
وی با یادآوری اینکه بوژی‌های این کشورها عریض‌تر از بوژی‌های نرمال ایران است، تصریح کرد: بنابراین سرمایه‌گذاری برای خرید واگن نداشته‌ایم اما یکسری فورواردر در این صنعت سرمایه‌گذاری کرده‌اند که بیشتر در پایانه‌های تخلیه و بارگیری بوده است.
محمدی با بیان اینکه با این حال در پایانه‌های بندر شهید رجایی نیاز به سرمایه‌گذاری داشته‌ایم، خبر داد: به تازگی شرکت راه‌آهن حمل و نقل، سرمایه‌گذاری مختصری را در این حوزه انجام داده تا محوطه تخلیه واگن برای تخلیه بارهای فله داشته باشیم.
ایران شاهراه ترانزیتی بین قاره‌ای
ابراهیم محمدی، معاون بهره‌برداری و سیر و حرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران در گفتگو با خبرنگار «صما» با اشاره به وجود دو نوع کشور محصور در خشکی (لاکلند) و محصور بین خشکی و دریا گفت: کشورهای لاکلند به فضای بین‌المللی برای عبور کالای خود دسترسی ندارند و نیازمند عبور از خاک کشور دیگر هستند اما کشورهای محصور بین خشکی و دریا قابلیت عبور کالاهای کشورهای دیگر را از خاک خود دارند که ایران نیز از این امتیاز ویژه و موقعیت خاص برخوردار است.
وی با بیان اینکه ایران از طریق خلیج فارس و دریای عمان به اقیانوس هند و از آنجا به آب‌های آزاد دسترسی دارد، افزود: این موقعیت شرایطی را فراهم کرده است که می‌توانیم کالای کشورهای CIS را از ایران به بندر شهید رجایی و از آنجا با کشتی به کشورهای هدف ترانزیت کنیم.
محمدی همچنین به کریدور راه ابریشم به عنوان مزیت منطقه‌ای ایران گریز زد و تصریح کرد: کالاهای کشورهای چین، ازبکستان، قرقیزستان، قزاقستان، ترکمنستان، تاجیکستان برای رسیدن به کشورهای عربی همچون عمان، عمارت، قطر، عربستان، کویت و عراق باید از ایران عبور کند.
قرارگیری ایران بین سه اتحادیه بین‌المللی، مزیت دیگر ایران است که معاون بهره‌برداری و سیر و حرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران در توضیح آن اظهار داشت: ایران از طریق ترکیه، آذربایجان و گرجستان می‌تواند از راه دریای سیاه و مدیترانه به اتحادیه اروپا، از سوی دیگر به کشورهای اوراسیا و از سمتی هم به قاره اقیانوسیه متصل شود بنابراین کشورمان قادر به برقراری ارتباط بین قاره‌ای است.
کریدورهای چهارگانه ریلی ایران
بخش دیگری از گفتگو به مسئله اتصالات و کریدورهای ریلی ایران مربوط می‌شود؛ نکته‌ای که محمدی درباره آن توضیح داد: از مرز سرخس در خراسان رضوی و اینچه‌برون در استان گلستان به سرخس ترکمنستان و همچنین از آستارا به آستارا در خاک آذربایجان و رشت به آستارا متصل هستیم البته تکه‌ای از رشت به آستارا ریلی نیست.
وی ارتباط ریلی جلفا به نخجوان و مرز راضی به ترکیه و کریدور ریلی ترکیه را از دیگر راه‌های اتصالی ایران بیان کرد و گفت: همچنین از طریق بندرهای امام و خرمشهر به آب‌های آزاد و از طریق بندر شهید رجایی به خلیج فارس و دریای عمان می‌رسیم.
محمدی در تکمیل توضیح خود اضافه کرد: کریدور دیگر از مرز زاهدان به میرجاوه و پاکستان می‌رسیم و در سه هفته آینده نیز از طریق ریل وارد افغانستان می‌شویم.
اما اینکه کدام یک از کریدورهای موجود در حوزه ترانزیت ریلی فعال‌تر هستند، سئوالی است که معاون بهره‌برداری و سیر و حرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران به آن پاسخ داد و اظهار داشت: کریدوری قزاقستان، ازبکستان، ترکمستان و ایران که از مرز سرخس وارد می‌شود، جزو فعال‌ترین کریدورها به شمار می‌رود. گاهی کریدور ازبکستان، ترکمنستان و ایران نیز جزو کریدورهای نسبتا فعال ایران است.
ترانزیت ریلی یک میلیون و ۲۰۰ هزار تن بار در سال گذشته
اما اینکه چه میزان بار از طریق ریل ترانزیت می‌شود، سئوالی است که معاون بهره‌برداری و سیر و حرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران اینگونه به آن پاسخ داد: در سال ۹۴ حدود یک و نیم میلیون تن بار را به صورت ریلی ترانزیت کردیم که این رقم در سال ۹۵ حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار تن بوده ست و برای امسال نیز بر روی عدد ۳ میلیون تن برنامه‌ریزی کرده‌ایم.
محمدی با بیان اینکه در حوزه ترانزیت تاکنون حدود ۵۰ درصد رشد داشته‌اند، یادآور شد: سال گذشته در مجموع تا این تاریخ حدود ۲۹۰ هزار تن حمل کرده بودیم که امسال تاکنون حدود ۴۲۵ هزار تن جابه‌جا شده است که این اعداد نشان از رشد ۵۰ درصدی دارد و که باید رشدمان تا پایان سال به ۱۰۰ درصد برسد و در این مسیر نیز تلاش می‌کنیم.
معاون برنامه ریزی : توافق با روسیه برای تامین منابع مالی خرید ناوگان
معاون برنامه‌ریزی و اقتصاد حمل و نقل راه‌آهن ایران هم با بیان اینکه اقدامات گسترده‌ای در زمینه جذب سرمایه‌گذاری برای توسعه خطوط ریلی انجام شده است ، گفت : با اقتصادی کردن سرمایه‌گذاری در حوزه راه‌آهن سعی در فراهم کردن جذابیت اقتصادی برای سرمایه‌گذاران داشته‌ایم که یک نمونه آن کاهش حق دسترسی به شبکه ریلی از متوسط ۵۸ درصد به متوسط ۲۳ درصد بوده است.
نورا… بیرانوند در گفتگو با سایت «صما» با اظهار اینکه کاهش حق دسترسی موجب افزایش جذابیت سرمایه‌گذاری در حوزه ناوگان شامل لوکوموتیو، واگن باری و واگن مسافری شده است، افزود: علاوه بر این آنهایی که در حوزه واگن باری اقدام به سرمایه‌گذاری کنند، تا سه سال و نیم از پرداخت هرگونه حق دسترسی معاف هستند همچنین در حوزه مسافری نیز اصلا حق دسترسی نمی‌گیریم.
توافق با روسیه برای تامین منابع مالی خرید ناوگان
وی همچنین به انجام تفاهم‌هایی با کشورهای خارجی از جمله روسیه در خصوص تامین منابع مالی اشاره و تصریح کرد: موفق به انجام توافق با روسیه و موسسات بیمه این کشور شده‌ایم که اکنون برای خرید و تامین ناوگان از طرف این کشور تامین مالی انجام و با همکاری شرکتهای داخلی ساخت، تولید و تحویل می‌شود.
بیرانوند علاوه بر این به فراهم کردن بسترهای قانونی دیگر برای سرمایه‌گذاری در حوزه زیرساخت گریز زد و گفت: در مدل‌های مشارکت عمومی و خصوصی در حال مذاکره با شرکتهای زیادی هستیم که در حوزه زیربنایی هم بتوانند سرمایه‌گذاری کنند.
رایزنی با شرکتهای معدنی و فولادی برای ایجاد خطوط تجاری و اصلی
معاون برنامه‌ریزی و اقتصاد حمل و نقل راه‌آهن ایران به توضیح نمونه‌ای از این رویکرد پرداخت و اظهارداشت: برای نمونه در حال مذاکره با شرکتهای بزرگ معدنی مانند گل گهر یا شرکتهای فولادی که بار زیادی برای جابه‌جایی دارند، هستیم تا با مشارکت این شرکت‌ها اقدام به ایجاد خطوط تجاری و اصلی کنیم که امروز برای تقویت حمل و نقل فولاد و معادن نیاز است.
وی همچنین توافق با وزارت نفت برای پرداخت اصل و فرع سرمایه‌گذاری در حوزه راه‌آهن به سرمایه‌گذاران خصوصی به میزان ۷ و نیم میلیارد دلار گریز زد و گفت: هم‌اکنون برخی از این طرح‌ها اجرایی شده و برخی دیگر نیز در حال بررسی است اما در مجموع این رقم ۷ و نیم میلیارد دلاری ظرف پنج سال به سرمایه‌گذاران حوزه ریلی بابت بازپرداخت اصل و فرع سرمایه آنها پرداخت خواهد شد.
حذف حق دسترسی از حمل و ترانزیت بار
بیرانوند همچنین با اشاره به سیاست کلی کشور در راستای تسهیل در حمل ترانزیت ریلی نیز اظهارداشت: در راستای تحقق این سیاست، حق دسترسی خود را به طور کامل از حمل و ترانزیت بار حذف کرده‌ایم و هیچ‌گونه هزینه‌ای نمی‌گیریم.
این مقام مسئول سپس به موقعیت ژئوپلوتیکی ایران گریز زد و گفت: ایران همیشه به عنوان پل ارتباطی بین شرق و غرب و شمال و جنوب مطرح بوده است که برای همین بحث ایجاد و تشکیل کریدورهای ریلی شمال به جنوب و شرق به غرب شروع شده است.
وی با بیان اینکه ایران در کریدور شمال از نقاط اینچه‌برون، سرخس به کشور ترکمنستان متصل است، افزود: از شمال شرق نیز به افغانستان متصل خواهیم شد همچنین در مرز جنوب
نیز از بنادر عباس و خرمشهر و از سمت شلمچه به عراق وصل شده‌ایم.
انعقاد تفاهم برای احداث ۳۵ کیلومتر ریل برای عراق
بیرانوند درباره اتصال ریلی عراق با یادآوری اینکه در سمت این کشور ۳۵ کیلومتر مرز مفقودی وجود دارد، تصریح کرد: در واقع عراق فقط تا بصره راه‌آهن دارد و برای رسیدن خط آهن به مرز باید ۳۵ کیلومتر دیگر راه ریلی احداث کند تا دو کشور به هم متصل شوند در حالی که ایران تا مرز عراق ریل‌گذاری کرده است.
وی در تکمیل توضیح خود اضافه کرد: ایران باید این ۳۵ کیلومتر خط‌آهن را برای کشور عراق احداث کند بدین ترتیب که بر اساس توافق انجام شده، این مسیر ریلی با هزینه عراق و توسط شرکتهای ایرانی احداث خواهد شد.
اقتصاد ترانزیت شامل تلاش برای ایجاد ارتباط پایدار میان کانون های جهانی تولید کالا و قطب های مصرف در کشورهای دیگر است که بر اساس مزیت های جغرافیایی و سرزمینی تعریف و برنامه ریزی می شود.
معاون برنامه‌ریزی و اقتصاد حمل و نقل راه‌آهن ایران در خصوص کریدور غربی نیز اظهار داشت : در سمت غرب نیز از مرز رازی به ترکیه و از آستارا به کشور آذربایجان اتصال ایجاد شده است البته ایستگاه آستارا ظرف ۶ ماه آینده افتتاح خواهد شد.
بیرانوند با تاکید بر اینکه از نظر شبکه راه‌آهن اتصالات اصلی ایجاد شده است، یادآور شد: البته مرز خسروی هم نقطه اتصال دیگری است که در آینده افتتاح خواهد شد که نقطه دوم ورود به عراق به شمار می‌رود.
وی با بیان اینکه اطلاع دقیقی از زمان افتتاح مرز خسروی ندارد، گفت: چون را آهن ابتدا باید به کرمانشاه و بعد تا خسروی برود نمی‌توانم زمانی را برای این کار پیش‌بینی کنم.
رشد ترانزیت ایران با فعال شدن کریدور افغانستان و آذربایجان
بیرانوند در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اظهار اینکه ایران در حوزه ترانزیت ریلی در دو سال گذشته رشد چشمگیری داشته است، تاکید کرد: این رشد امسال نیز ادامه داشته است و امیدواریم با فعال شدن کریدور افغانستان و نقطه اتصال آذربایجان، روند ترانزیت شتاب بیشتری بگیرد.
وی در این حال تصریح کرد: مرز اینچه‌برون نیز که سال گذشته عملکرد پایینی داشته است امسال حتما با سرعت بیشتری رشد خواهد کرد تا در مجموع بتوانیم نقش خود را به عنوان پل ارتباطی ایفا کنیم.
بیرانوند یک بار دیگر با اشاره به سیاست دولت مبنی بر تقویت ترانزیت از طریق ریل، گفت: این سیاست و رویکرد کمک می‌کند تا هرچه زودتر بتوانیم از این ظرفیت برای کسب درآمد ارزی و صدور خدمات فنی و مهندسی استفاده کنیم.
ترانزیت به معنی سهیم شدن در بازار بین‌المللی و اختصاص بخشی از ثروت نهفته در روازه‌های تجارت بین‌الملل است.
ایران بر اساس موقعیت استراتژیک جغرافیایی خود قابلیت این را دارد که پس از نفت و گاز، ترانزیت کالا را به عنوان یکی از اصلی‌ترین منابع درآمدی خود قرار دهد.
با این حال اگر ایران در آینده نزدیک برای توسعه حمل و نقل ریلی خود اقدام نکند، کشورهای دیگر به میدان آمده و با تکمیل حلقه‌های ارتباطی ریلی شرق به غرب و شمال به جنوب و ایجاد کریدورهای ریلی آسیا به اروپا، توان رقابت را از ایران می‌گیرند.
همجواری با کشورهایCIS (جمهوری آذربایجان، ارمنستان، ازبکستان، بلاروس، تاجیکستان، روسیه، قرقیزسستان، قزاقستان، مولداوی، ترکمنستان، گرجستان و اوکراین) موقعیت ویژه‌ای را برای بهره‌برداری و توسعه ترانزیت ریلی ایران فراهم کرده است.
توسعه ترانزیت علاوه بر ایجاد درآمدهای مستقیم به دلیل گستردگی، تاثیرفراوانی بر رشد تجهیزات بنادر، جاده ها و راه آهن، رفع معضل یکسربار بودن راهگذر شمال- جنوب، رشد صنایع وابسته به غلات مانند صنایعی که اقدام به فرآوری غلات می کنند ؛ خواهد داشت.
همچنین انگیزه سرمایه گذاران خارجی را برای سرمایه گذاری در بخشهای مختلف زیرساخت حمل و نقل افزایش می دهد و باعث توسعه مناطق آزاد و ویژه تجاری نیز می شود.
توسعه ترانزیت منطقه ای موجب جلب سریع تر خطوط بزرگ کشتیرانی دنیا برای حضور در بنادر جنوبی ایران می شود و زمینه های لازم را برای تقویت صنایع وابسته و صادرات مجدد آنها و زیرساختهای اساسی حمل و نقل فراهم خواهدکرد.
